به ادعای برخی از کارشناسان، منابع آب شیرین کشور به علت برداشت‌های بی رویه و الگوی مصرف غیر استاندارد روندی کاهشی در پیش گرفته تا جایی که با ادامه این روندها در 50 سال آینده منابع آبی 12 استان از 33 استان کشور به پایان خواهد رسید.

همزمانی این کاهش با سیاست های کلان افزایش جمعیت موجب شده تا کارشناسان حوزه های اجتماعی و زیستی برای برقراری توازن بین این دو مولفه، شاخص های گوناگونی را مورد بررسی قرار دهند.

یکی از این شاخص ها «جای پای بوم شناختی» است که میزان استفاده یک گروه یا جمعیتی از منابع را مورد بررسی قرار می دهد.

1- جای پای بوم شاخصی زیست محیطی، یکی از شاخص هایی است که در برنامه ریزی های جمعیتی مورد توجه قرار می گیرد. این شاخص با سنجش میزان توانایی یک کشور یا منطقه؛ چگونگی مدیریت منابع مختلف را در اختیار کارشناسان قرار می دهد. در تعریف شاخص فوق باید گفت این شاخص عبور از حد مجاز مصرف منابع را با دقت نشان می دهد.

در شرایط کنونی که بحران آب به یکی از مهمترین بحران های کشور تبدیل شده، تعیین جای پای بوم برای میزان افزایش جمعیت یک نیاز و راهبرد بلند مدت است که به وسیله آن می توان از بحران های پیش رو جلوگیری کرد.

برنامه ریزان در این زمینه باید میزان حد مجاز استفاده از این منبع نسبت به جمعیت و توسعه پایدار را به درستی تعیین کنند. با استفاده از این راهبرد و اصلاح الگوی مصرف بین میزان افزایش جمعیت و منابع موجود آب می توان توازن را برقرار کرد.

3- اجرای شاخص جای پای بوم نه تنها معیاری برای صرفه جویی در مصرف آب و برنامه ریزی دقیق جمعیتی است، بلکه می تواند توسعه پایدار را به عنوان مهمترین مولفه توسعه، در کشور اجرایی کند. مولفه های توسعه پایدار بر این امر مبتنی هستند که برنامه ریزان در مصرف منابع و میزان استفاده از آن، باید به سهم تمامی نسل ها به ویژه نسل آینده توجه ویژه ای داشته باشند.

یکی از اساسی ترین مولفه های توسعه پایدار استفاده درست از منابع آب کشور است. این منبع حیات بشری به یک نسل یا گروه جمعیتی تعلق ندارد بلکه باید حق السهم دیگر نسل ها در آن حفظ شود.

3- با بررسی جای پای بوم این سوال در ذهن مخاطب شکل می گیرد که آیا در شرایط کنونی که سیاست های کلی نظام تمایل به افزایش جمعیت دارد این افزایش می تواند با منابع آبی همنوا باشد؟

اگر چه پاسخ کارشناسان به این پرسش متفاوت است، اما یک نکته واحد در تمامی نظرات آنان وجود دارد و آن بررسی دقیق آب تجدیدپذیر و ارائه الگویی مناسب برای مصرف این منبع حیاتی است.

تخمین منابع تجدیدپذیر آب کشور نشان می دهد در شرایط کنونی با اصلاح الگوی مصرف و رعایت استاندارد های بین المللی میزان 88 میلیارد متر مکعب آب برای 90 میلیون نفر کفایت می کند.

اگر کاهش میزان آب کشور را با الگوی مصرف عملیاتی کنیم به یقین با اصلاح این الگو و بدون دغدغه کم آبی می توان برای افزایش جمعیت اقدام کرد، اما زمانی که نگرش ما نسبت به میزان تبخیر و مصرف آب از حالت تک بعدی خارج و متغیرهای دیگر را نیز بررسی کنیم، ناهمخوانی میزان منابع آب با افزایش جمعیت بیشتر به چشم خواهد آمد.

براساس آمارهایی که سال گذشته در نشست سران کشورهای جهان در پاریس منتشر شد میزان دمای هوا در جهان حدود 1.5 درجه سلسیوس در آینده افزایش می یابد؛ این امر کاهش 30 میلیارد متر مکعب آب از منابع کشور را به همراه خواهد داشت.

کارشناسان با چنین رویه ای پیش بینی می کنند با افزایش میزان دما و تشدید تبخیر آب، کشور با جمعیت کنونی نیز به بحران خطرناک آبی دچارخواهد شد، زیرا با تبخیر 30 میلیارد متر مکعب آب، ایران با جمعیت 58 میلیون نفری نیز با این بحرام روبرو می شود.

4- یکی دیگر از دلایلی که نشان می دهد در شرایط کنونی افزایش جمعیت بدون برنامه ریزی ممکن است کشور را وارد بحران کم آبی و بی آبی کند شاخص «فالکن مارک» اندیشمند سوئدی است.

بنا بر این شاخص؛ اگر در کشوری مقدار سرانه آب تجدید پذیر سالانه بیش از1700 مترمکعب باشد در آن صورت از نظر آب هیچ گونه مشکلی نخواهد داشت.

برپایه شاخص فالکن مارک، ایران در مرحله تنش آبی قرار دارد، زیرا میزان آب تجدید پذیر کشور از پنج هزار و 500 مترمکعب در سال1342 به 1700 مترمکعب در سال1390 کاهش پیدا کرده و پیشبینی می شود این رقم در سال 1400به کمتر از 1200 مترمکعب به ازای هرنفر برسد.

این موضوع حکایت از آن دارد که در کمتر از یک دهه دیگر کشور با روند کنونی وارد مرحله ای سخت از تنش آبی خواهد شد.

منبع: ایرنا